Zachodniopomorskie

To miejscowość położona nad Jeziorem Derczewskim (16 ha) około 14 kilometrów na północ od Myśliborza – siedziby gminy i powiatu Myśliborskiego. We wczesnym średniowieczu funkcjonował tu gród obronny. To właśnie on dał początek dzisiejszej miejscowości. Lokacja grodu pozwalała na kontrolę szlaku handlowego z Santoka do Pyrzyc. Najprawdopodobniej mieszkańcy grodu wykorzystywali również bliskość szlaku do prowadzenia wymian handlowych. Pierwsze, pisane wzmianki na temat Derczewa pochodzą z początków XIII wieku. Pod koniec XIII stulecia miejscowość należała do rodziny Von Brederlow. Swoje rządy sprawowała tu do XV wieku.

W tym właśnie okresie wzniesiono zamek-warownię, a całość stała się ważnym punktem obronnym na pograniczu nowomarchijsko-pomorskim. Zamek niestety nie zachował się do czasów obecnych. W 1326 roku bracia Jan i Dytryk non Bederlow złożyli hołd lenny margrabiom brandenburskim.
Najcenniejszym zabytkiem w Derczewie pozostaje świątynia z końca XIII wieku. Wybudowana w stylu późnoromańskim, z granitowych kwadr, nosi dziś wezwanie Narodzenia NMP. Bryłę kościoła oparto na formie prostokąta bez chóru i wieży. Przebudowy prowadzono w okresie od XVI do XVIII wieku, a także na przełomie XIX i XX wieku – wówczas dobudowano wieżę dzwonnicę. Drewnianą konstrukcję wzniesiono nad zachodnią częścią nawy i zwieńczono ośmioboczną latarnią z kulą i krzyżem.

Portale wejściowe wykonano jako dwuuskokowe ze starannie obrobionych kwadr. Do dziś czynny pozostaje jedynie główny portal wejściowy po zachodniej stronie świątyni. Portal południowy został zamurowany, pozostawiono jednak wyraźną wnękę. Zmianie uległo również założenie okien. Najprawdopodobniej było ono zbliżone kształtem do portali wejściowych. Zwieńczenie wnęk stanowiły zapewne ostrołuki, a same wnęki były szersze, co widać we fragmentach nawy bezpośrednio okalających dzisiejsze otwory. Całość została następnie otynkowana, podobnie jak wschodnia nawa. W górnych cokołach, które tworzą opaskę wokół murów, widać ceglane wypełnienia. Całkowicie ceglane pozostają natomiast oba szczyty świątyni, z czego wschodni ozdobiono pilastrami.

W narożu północno-wschodnim do nawy dobudowano ceglaną zakrystię z licznymi architektonicznymi ozdobnikami.

Na południowo–wschodniej ścianie budowli znajduje się najbardziej tajemniczy element – dobrze nam znany ryt szachownicy. Jedna z teorii  mówi, że ornament ma  związek z  posiedzeniami sądów sołtysich które się tu odbywały. Czy jest to prawda? Tego nie wie nikt. Jednak w jakim celu świeccy mieliby oznaczać swoje sądy znakami na kościołach? Jednym z argumentów przemawiającym za tą tezą wydaje się być fakt, iż budowle sakralne, nawet wielokrotnie przebudowywane, w znacznej części zachowały się do dziś. A więc świadectwo sądów mogło przetrwać wieki.

Coraz bardziej zastanawia nas również szachownica jako znak prowadzący do skarbu templariuszy. Wprawdzie zakon był bodaj pierwszą „instytucją finansową”, z której korzystali możnowładcy, jednak czy rzeczywiście Rycerze Chrystusa ukryli zgromadzone dobra? Pewne jest, że działali na tym terenie, należy więc mieć nadzieję, że kiedyś poznamy najbardziej prawdopodobną historię szachownic. Ciekawostką jest też krzyż monogramowy, który znajduje się na jednej z kwadr wmurowanych w południową nawę.

We wnętrzu świątyni zachowało się jeszcze epitafium z 1734 roku oraz dwie płyty nagrobne z początków XVIII wieku. Na cmentarzu podziwiać można neogotycką kaplicę z 1905 roku i pojedyncze nagrobki z początków XX wieku.

Szachownica: W południowo-wschodnim narożniku kościelnej nawy. Ornament po stronie południowej na szóstej kwadrze ponad cokołem. Pola szachownicy kwadratowe o długości boków 7,5 do 8,5 cm. Szachownica dobrze widoczna. Krzyż: Płytki ryt w kształcie krzyża monogramowego umieszczono w południowej ścianie kościelnej nawy – czwarta kwadra nad zamurowanym portalem. Jest to symbol światłości świata.

Nie zachował się niestety dworek, który był z pewnością siedzibą ówczesnego właściciela majątku. Do zabudowań pofolwarcznych prowadzi brama wjazdowa przesklepiona łukiem, a obok rozciąga się urokliwy park podworski o powierzchni 35 ha. Utworzono go na przełomie XVIII i XIX wieku. Zachowało się tu wiele pomnikowych drzew, między innymi  cztery dęby o obwodach 310-540 cm, dwie lipy (300 cm oraz 400 cm), cztery buki (240 cm), dąb stożkowy (180 cm), dwa kasztanowce (560 cm oraz 450 cm), dwa graby (220 cm oraz 260 cm), dwa wiązy (450 cm oraz 500 cm).
    
Przez Derczewo przebiega niebieski szlak turystyczny „Pojezierza Myśliborskiego” Lipiany-Mironów-Sitno-Tetyń o długości 18,6 kilometra.