Zachodniopomorskie

Średniowieczna owalnica administrowana dziś przez gminę Trzcińsko-Zdrój - około 5 kilometrów na północny-zachód. Przez wieki układ przestrzenny wsi nieznacznie ewoluował, zbliżając się do regularnej wielodrożnicy.

Źródła nie podają dokładnej daty powstania miejscowości, można jednak przypuszczać, iż plemiona słowiańskie zamieszkiwały te tereny dużo wcześniej niż zaczęła pojawiać się tutaj regularna zabudowa. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1337. Jako Stoltenvelde wymieniana była wówczas w księdze podatkowej, którą spisano dla Ludwika Starszego – margrabiego brandenburskiego. Stołeczna liczyła wówczas 64 łany opodatkowanej ziemi oraz 4 łany parafialne, wolne od ciężaru podatkowego, podobnie jak większość miejscowości z tego okresu.

W 1372 roku właścicielem majątku była rodzina Brederlow, a od 1440 roku do rodziny Ellingen. W połowie XV wieku wieś była już własnością rodziny von Sydow – jednej z najbardziej znanych w regionie. W XVII wieku wygasła linia rodu von Sydow w Stołecznej, a jej dobra przejęli inni członkowie rodziny, którzy na stałe zamieszkiwali niedalekie Dobropole.

Najcięższy okres w historii Stołecznej to wojna trzydziestoletnia 1618-1648 rok. Wówczas wieś została spustoszona i wyludniona. Pod koniec XVII wieku część dóbr nabył rotmistrz von Rammensey, a później po 1707 roku rotmistrz von Strauss. W roku 1716 do wsi powróciła rodzina von Sydow znacznie powiększając przy tym swój majątek.

W XIX wieku wyraźnie zaznaczył się podział na chłopską i folwarczną część miejscowości. Do dziś zachowała się większość zabudowań folwarcznych w południowej części wsi. Dawniej prowadzono tu hodowlę zwierząt. Dobrze prosperowała również gorzelnia i płatkarnia. Do dziś najbardziej charakterystycznym elementem zabudowy folwarcznej pozostaje piękny pałac.

Wybudowano go w 1892 roku a jego bogata architektura przywołuje na myśl styl secesyjny. Dawniej cały majątek stawiano za wzór, a pałac był jego prawdziwą ozdobą. W nieregularną bryłę wpisano dwie wieże. Jedną z nich, nieco niższą, o okrągłym przekroju, postawiono w narożu budowli. Jej zwieńczenie stanowi miedziana kopuła. Drugą wieżę wybudowano po przeciwległej stronie. Rozplanowana na rzucie prostokąta wysoko wznosi się ponad dachem pałacu. Przykryto ją dachem kopertowym, z którego wyprowadzono barokową sygnaturkę. Po południowej stronie pałacu wybudowano taras, z którego roztacza się widok na park. Od północy znajduje się główne wejście do wnętrz budynku. Podobnie jak cały pałac, ma ono nietypowe i bardzo atrakcyjne założenie architektoniczne. Przed pałacem usypano podjazd w kształcie półksiężyca. Jego mury oporowe wzniesiono z tej samej kostki granitowej co fundamenty pałacu. Centralna część podjazdu znajduje się na wysokości wejścia, a dodatkowo do ściany oporowej dobudowano w tym miejscu schody, którymi można wejść na podjazd a dalej do wnętrz pałacu. Całość założenia wygląda bardzo atrakcyjnie i z całą pewnością, w owych czasach, była dumą właściciela, jak również projektanta budowli.

Wokół pałacu roztacza się piękny park krajobrazowy ze starodrzewem i urokliwą aleją, obsadzoną dębami czerwonymi - biegnie ona w kierunku Dobropola. Pałac i jego otoczenie nie jest jednak jedynym ciekawym miejscem w Stołecznej. Warto zwiedzić również zabytkowy kościół w centrum wsi.

Posadowiono go na niewielkim wzniesieniu o trójkątnym wykroju. Jego pochodzenie należy datować na przełom XIII-XIV wieku. Nie zachowały się dokładne opisy jego ówczesnego wyglądu ani nawet dokładnej daty budowy. Założenie murów, jak również niedokładnie obrabiana kostka granitowa wskazują na tradycyjny dla Nowej Marchii styl z 2 połowy XIII wieku. Fundamenty świątyni rozplanowano na rzucie prostokąta bez wyodrębnionego chóru. Na początku XVIII wieku kościół mocno ucierpiał w pożarze. Odbudowy podjęto się już w 1703 roku. Podniesiono wówczas mury kościoła i zmieniono więźbę dachu. W latach 1756-1763 pożar ponownie strawił budowlę. Kolejnej odbudowy dokonano w 1768 roku i to właśnie z tego okresu pochodzą największe zmiany w stosunku do pierwotnego założenia architektonicznego. Od zachodu dobudowano trójkondygnacyjną, ceglaną wieżę, którą następnie pokryto boniowanym tynkiem. W 1857 roku nad ostatnią, ceglaną kondygnacją, wzniesiono jeszcze jedną o drewnianej konstrukcji. Całość zwieńczono blaszanym dachem czterospadowym, nad którym wznosi się wyraźny krzyż.

W przyziemiu wieży ulokowano portal wejściowy. Nad wejściem, w osi drugiej kondygnacji, ulokowano przeszklony okulus. Ten detal, jak również całe założenie wieży, przywołują na myśl kościół w niedalekim Dobropolu – miejscowości, w której osiadała inna gałąź rodu von Sydow. Być może architektem przebudowy kościoła w Stołecznej była ta sama osoba, która zaprojektowała świątynię w Dobropolu?

Zniszczenia wojenne i pożary świątyni, znacznie zmieniły jej założenia architektoniczne. Dziś wnęki okienne mają proste ościeża ujęte wąskimi opaskami i zwieńczone są łukiem odcinkowym. Dawne założenie wnęk zamurowano cegłą. Również portal południowy nosi wyraźne ślady przebudowy. Obecnie proste, dwuuskokowe ościeża zwieńczone są ostrołukowo. Ceglane zamurowania dawnej wnęki pozwalają przypuszczać, iż pierwotnie był on bardziej okazały. Na wschodniej ścianie znajdują się trzy okna o rozglifionych ościeżach, które zwieńczono łukiem odcinkowym. Wokół nich nie ma wyraźnych śladów przemurowań jednak opaska wewnątrz ościeży, w podobnym stylu jak ten widoczny w murach nawy, może wskazywać na ich późniejsze pochodzenie.

W założeniu północnej elewacji znajduje się zagadkowy element. W osi przyziemia murów widoczny jest zarys niskiego otworu drzwiowego. Został on zamknięty łukiem odcinkowym. Jego istnienie mogłyby wytłumaczyć przekazy, według których pod świątynią znajdowała się krypta. Nie jest jasne przeznaczenie ani data powstania krypty. Być może wybudowano ją w czasach przebudowy świątyni, a służyć miała jako miejsce pochówków rodziny von Sydow? We wnętrzu kościoła uwagę zwraca ciekawy ołtarz w stylu barokowym z 1703 roku,a z wieży dobiega dźwięk dzwonu, który odlano w 1727 roku.