Zachodniopomorskie

Niewielka wieś położona przy głównym trakcie prowadzącym ze Szczecina do Kostrzyna nad Odrą, zamieszkiwana obecnie przez około 113 osób. Administracyjnie przynależy do gminy Mieszkowice i jest oddalona od miasta o około 4 km w kierunku północnym. Przez wieś przepływa niewielka, około 25 kilometrowej długości, rzeka Kurzyca, która jest jednocześnie prawym dopływem Odry.

Wieś była wzmiankowana w roku 1333 jako własność rodu de Sidow. W 1337 roku, odnotowana w księdze podatkowej Ludwika Starszego, liczyła 27 łanów, z których 8 nadal pozostawało własnością rodu de Sidow. Na początku XV wieku ziemie Nowej Marchii, wraz z ówczesną wsią, należały do Zakonu Krzyżackiego.

Na przestrzeni wieków wieś wraz z okolicznymi terenami zmieniała swoich właścicieli aż do początków XX wieku, kiedy to należała do niemieckich książąt Schliffen. Kilkukrotnie zmieniała się również nazwa wsi, począwszy od roku 1333 – Valkinwold, 1337 – Valkenwold aż po Falkenwalde, którą można jeszcze spotkać na przedwojennych mapach i pocztówkach.

Wieś założona została na planie owalnicy. Układ ten jest dobrze widoczny w jej północnej części. W centrum wrzecionowatego placu znajduje się kościół barokowy z 1730 roku. Po roku 1945 nie był użytkowany i dopiero 14 kwietnia 1963 roku został poświęcony jako kościół filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej.

Wybudowany na kamiennym fundamencie o planie prostokąta jest typem świątyni salowej, orientowanej. Do budowy murów użyto prawdopodobnie cegły z niewielkim udziałem kamienia jednak otynkowane elewacje uniemożliwiają faktyczną ocenę wykorzystanego budulca. W południowej i północnej elewacji osadzono po trzy okna, we wschodniej natomiast dwa. Wszystkie wykonano w tym samym założeniu. Osadzone wysoko i płytko zagłębione w murze, pozbawione są parapetów, a ich ościeża zamknięto łukiem odcinkowym. Na zachodniej elewacji portal z ościeżem o prostokątnym wykroju.

Od południa do murów dobudowano kruchtę o prostokątnym przekroju, którą pokryto dwuspadowym dachem. W kruchcie, od północy, portal z głównym wejściem do świątyni. Proste ościeża zamknięto półokrągło, a nad portalem wymurowano okrągłą blendę. W pozostałych ścianach kruchty niewielkie okna o tym samym wykroju co portal.

Ponad nawą, po zachodniej stronie, wznosi się wieża o ryglowej konstrukcji z ceglanym wypełnieniem. Wybudowana na planie kwadratu, na każdej ścianie ma wąskie, prostokątne okna, które doświetlają jej wnętrze. Zwieńczenie wieży stanowi wysmukły hełm z latarnią, na końcu której umieszczono iglicę z krzyżem. Pokrycie hełmu wykonano z blachy cynkowej natomiast mury kościoła przykryto dwuspadowym dachem z ceramiczną dachówką. Wnętrze świątyni kryje ołtarz - tryptyk z 1789 roku, witraże z XVIII wieku oraz emporę chórową.

Parcela, na której wzniesiono kościół otoczona jest murem. Do wzniesienia jego dolnej części użyto kamienia. Później, prawdopodobnie w XIX wieku, wymurowano ceglaną nadbudowę. Od zachodu okazała brama wjazdowa w renesansowym stylu, wykrojona półokrągło, a następnie zwieńczona trójkątnym szczytem. Bezpośrednio obok bramy, ufundowana  14 sierpnia 2005 roku, tablica „Ku pamięci właścicieli majątku ziemskiego oraz mieszkańców Wierzchlasu do 1945”. Napis na tablicy występuje również w języku niemieckim.

We wsi można jeszcze zauważyć zabudowania pofolwarczne wraz z rozległym (15 ha) popałacowym parkiem. Został założony w XVIII wieku z kompozycją opartą na ścieżkach widokowych, które krzyżują się w miejscu dawnego pałacu. Na terenie parku znajduje się staw o powierzchni około 2 ha z wyspą pośrodku, duże trawiaste polany oraz pomnikowe okazy drzew. Na północ od zabudowań widoczne są pozostałości cmentarza ewangelickiego z aleją lipową i śladami nagrobków.